„ZAPADNI BALKAN“ U POLITIČKOM DISKURSU
Pripremio: dr. sci. Saša Gajić
Novi impulsi čine termin „Centralnog Balkana“ i Srbije kao „centralnobalkanske zemlje“ posve adekvatnim novim prilikama
Pojmovne odrednice i njihova značenja, jezik koji se koristi – veoma utiču na poimanje sveta i njegovo razumevanje. Terminologija, i u javnoj i u stručnoj upotrebi, neizbežno sadrži ne samo spoznajno-vrednosnu već i upotrebno-vrednosnu „instrumentalnu“ dimenziju, koja se ogleda u njenoj praktičnoj primeni. To implicira da i u uže shvaćenoj političkoj dimenziji, i u političkom, i u politici termini predstavljaju prvorazredna oruđa političkog diskursa. „Stoga je definisanje svrsishodnih termina, njihovo usvajanje od strane pristalica i potom puštanje u masovni „opticaj“ – važno sredstvo vladanja ili ostvarivanja nekog cilja.“ [1] Gledano sa stanovišta delotvornosti, od drugorazrednog je značaja da li je korelacija između korišćenog diskursa i stvarnosti istinita, da li je ona izraz podudarnosti pojma i fenomena na koga se odnosi, na odnos označitelja i označenog. Politički diskurs pre svega i služi da se deluje u pravcu promene stvarnosti – upravo kroz sugerisanje značenja, kroz uticaj na izmenu percepcije a odatle i na samo ponašanje i delovanje onog koji usvaja ovaj sugerisani „pojmovni okvir“. Diskurzivni cilj je da kroz značenjsko preusmeravanje izazove željenu promenu, u slučaju političkog – političku promenu, i tako doprinese stvaranju nove političke stvarnosti. Nigde kao na polju političkog ovaj „nominalistički determinizam“ ne otkriva bolje i više dinamičku, nedeterminističku prirodu svakog diskursa – vezu „znanja“ i „moći“ sadržanog u samom jeziku, u pojmovnim konstrukcijama i njihovim značenjskim upotrebama [2].
Pojmovne odrednice u političkom diskursu impliciraju i svoju kvalitatitvnu, vrednosnu dimenziju: u odnosu na formulacije koje su u upotrebi i pojave koje se njima definišu, one mogu biti pozitivne, neutralne ili pak negativne. Isti politički akt, delo može se posmatrati i imenovati vrednosno drugačije. Primerice, čin vojnog napada, oružanog, ratnog dejstva može se smatrati negativnim („agresija“, „osvajanje“), neutralnim („sukob“) ili pozitivnm („intervencija“), a već u skladu sa imenovanjem koje imlicira odnos prema toj pojavi, to jest vrednosni stav. Isto je i u slučaju sa označavanjem aktera oružane pobune koji mogu biti imenovani „separatistima“ i „odmetnicima“ (čak i „teroristima“), „pobunjenicima“ ili pak „borcima za slobodu“, „oslobodicima“. Otcepljenje dela državne teritorije može se kvalifikovati „proglašavanjem nezavisnosti“ ili „separatizmom“, već u zavisnosti od ugla i interesa koji se diskurzivno projektuje.
Diskursi na prostorima bivše Jugoslavije u prethodn dve decenije otkrivaju širok dijapaznon političkih određivanja te njihovih implikacija ne samo na „užem“ političkom polju već i po pitanju odnosa prema pojavama koja na prvi pogled ne izledaju „političkim“. Tako se upotrebe kovanica „bosanski (ili hrvatski) Srbi“, „Kosovari“ (a ne „srpski Albanci“) ili, recimo, stavljanje „Beograda i Prištine“ u istu ravan kada se opisuje pregovarački proces itd. sadrže nesumnjivo političko određenje i imaju političke posledice.
Srpska politička klasa i mediji iz različitih razloga nisu vični sistematskoj upotrebi „političkog jezika“, pogotovo kada se radi o delovanju državnih instucija i relevantnih političkih faktora na ostvarivanju zaštite vitalnih nacionalnih interesa i postizanju značajnih nacionalnih ciljeva. Za razliku od njih, politike brojnih razvijenih država pokazuju suprotne primere: „poučena negativnim iskustvom sa Vijetnamskim ratom, američka administracija i vojni establišment itekako nalaze pogodan model saradnje sa relevantnim medijima – kako bi u kritičnom momentu poduprli nacionalne spoljnopolitičke težnje. To je bio slučaj i sa Britancima, tokom Foklandskog rata.“ [3] Ovi kontraprimeri jasno pokazuju kako se unutar „političkog diskursa“, kada politički odlučioci znaju šta hoće i celovito deluju u prilog tome – ne samo stvara opšteprihvaćena terminologija u cilju interesnog političkog delovanja već i posve lako uočavaju problematični, sporni termini koji su u opticaju u javnoj sferi, koji se izoluju, neutrališu i vrlo brzo – eliminišu. I to ne samo oni jasno politički obojeni – već i oni prividno nepolitički, neutralni.
POJAM „ZAPADNOG BALKANA“ I geografske odrednice neretko imaju svoju političko-vrednosnu diskurzivnu komponentu, stvorenu bilo kao deo istorijskog nasleđa što povlači i percepciju posmatranja fizičko-geografskih datosti, bilo kao projekciju budućih namera „provučenih“ kroz sagledavanje imenovanog prostora. U užem smislu se može govoriti o geopolitičkim odrednicama, tj. o geopolitičkom diskursu što definiše, ukazuje i usmerava određene prostorne celine sa svojim geografskim datostima u politički željenom pravcu. Geopolitički disurs dakle objedinjuje istorijsko-razvojnu percepciju sa strateškim interesno-političkim projekcijama kroz njihovo imenovanje i određenje. Npr. sasvim je jasno da imenovanje Zaliva sa ili bez prefiksa „Persijski“ označava i različito gledanje i na istorijsku i buduću ulogu pripadnost ove morske površine; da pripadanje određenih evropskih zemalja „Srednjoj Evropi“ ili „Istočnoj Evropi“ (pri čemu se granica „istočnog“ pomera od Berlina sve do Petrograda i Azovskog mora) ima istovremeno i značenje kulturno-civilizacijske i geopolitičke pripadnosti ili bar orijentacije, kao što su se pojmovi „Bliskog“, „Srednjeg“ i „Dalekog“ Istoka, njihovo raspostiranje te razgraničnje menjali ne samo u zavisnosti od udaljenosti već i od interesne percepcije kolonijalnog „centra“ prema „poluperiferijama“ i „periferijama“.
Sintagma „Zapadni Balkan“ upravo spada u red prvorazrednih politički-diskurzivnih, odnosno geopolitičkih odrednica. Njime se određuje i usmerava prostor balkanskih država (bez Turske) te njihovih političkih sistema [4] koje nisu članice Evropske Unije a teže da to postanu. Sastavljena je od reči „Zapadni“ i „Balkan“. Prilog „Zapadni“ samo na prvi pogled označava stranu sveta, odnosno zapadni deo jedne jasne geografske celine. U stvari, on treba da označi civilizacijsku težnju ka pripadnosti Zapadu, odnosno „globalnom Zapadu“ kao civilizaciji poznog moderniteta sa svojim univerzalnim, globalnim pretenzijama i uticajima na sva područja i sve regije sveta.
Mada deluje kao pojam koji se jasno odnosi na poznatu geografsku datost – najistočnije evropsko poluostrvo koje stoji kao veza između Srednje Evrope i Male Azije, odnosno Bliskog Istoka, sam „Balkan“ kao geografska odrednica zapravo je sporna i po obimu i sadržaju: naime, postoje razmimoilaženja o tome da li se za severne granice Balkana uzimaju reke Sava i Dunav ili se on rasprostire od Trsta do Odese ili pak obuhvata samo mnogo manje, južnije prostore između Valone i Jedrena ili nekih drugih tačaka između južne Albanije i južne Trakije. Takođe krajnje je problematično i da li se u fizičko-geografskom smislu uopšte radi o „poluostrvu“ budući da je rastojanje između njegovih istočnih i zapadnih krajeva znatno veće nego, recimo, između obala Severnog mora i Jadrana (npr. Hamburga i Trsta) koji se smatraju delom kontinetnalne mase a ne poluostrvom.
Istorijska imenovanja ovog prostora takođe ukazuju na prisutnost njegovog posmatranja kroz prizmu (geo)političkih diskursa, pozamljujući nazive od carstava i civilizacija koja su se na njemu smenjivala. Ovo se dešavalo češće nego za bilo koju drugu od većih evropskih geografskih celina, i uzrok tome su svakako jače političke i kulturno-civilizacijske turbulencije na ovom prostoru u odnosu na ostale delove Evrope.
Sam naziv Balkan je novijeg datuma. „Reč je turska i znači planina, prvi ju je u naučnim radovima upotrebio nemački geograf Avgust Cojne 1808. godine. [5]“, i do njega je došlo usled pogrešnog shvatanja poluostrvskog reljefa kao jedinstvenog lanca planina, „Centralnog Bila“, što se pruža od Crnog Mora do Alpa. „Tursko stanovništvo istočnog dela poluostrva zove Balkanom i danas istočni deo starog Hemusa, najniži i najneznačajniji. Vrlo je verovatno da su Ami Bue i drugi ispitivači čuli naziv Balkan od svojih pratilaca, koji su ovim imenom nazivali i centalne i zapadne delove ovog Bila, jer Turci Balkanom nazivaju svaku planinu kojoj ne znaju ime“, objašnjavao je Cvijić [6]. Pre toga, obzirom da su se naučnici u vezi sa ovim prostorom ponajviše interesovali za istoriju starina, preovladavao je naziv Helensko ili Grčko poluostrvo ili, obzirom na tadašnje političke prilike i pretežnu vlast turskih Osmanlija na njemu, kartografi su ga imenovali Evropskim Osmanskim Carstvom ili Evropskom Turskom (ovaj pojam je preovladavao od početka 19. veka, pa sve do Berlinskog Kongresa 1878. godine). Tek tada počinju da nadjačavaju uticaji geografskih ideja sa početka 19. veka (iz radova Humbolta i Ritera) da se imenovanja na osnovi političko-istorijskih celina zamene prirodno-geografskim nazivima. No, i pored toga, uticaji političkih diskursa nastavili su svoje delovanje bilo kroz pežorativno poimanje „Balkana“ i „balkanizacije“ kao izraza inherentne nestabilne rascepkanosti i zavađenosti svih tvorevina na ovom prostoru [7], pa do do pokušaja da se on približi i „uvedu“ u Zapad kao – „Zapadni Balkan“.
PERIFERIJA „ZAPADNOG BALKANA“ I EVROPSKI CENTAR Koncept „Zapadnog Balkana“ podrazumeva regiju sačinjenu od novonastalih zemalja („balkanida“) na prostoru bivše Jugoslavije iz kojih je izuzeta Slovenija kao članica EU, a pridodata Albanija. U početku naziv „Zapadni Balkan“ bio je vezan za postkonfliktni menadžment Evropske unije, a potom i za eventualne evrointegracije – priključenje ovog prostora EU. On je omogućavao kreatorima politike u Briselu da sa ovom regijom postupaju kompaktno i tretiraju je kao celinu u smislu prioritetnih pitanja koji se moraju rešavati, budući da je EU videla sebe kao „pogonsku snagu“ prilikom trasnformacije konflikata na ovom području a sa ciljem osiguravanja mira i bezbednosti u Evropi. [8] Prvi put upotrebljen 1999. godine, termin „Zapadni Balkan“ je postepeno uvođen prvo u diplomatski a onda i u javni rečnik, da bi na kraju bio korišćen i u međunarodnim dokumentima (i to bez znaka navoda) kao i u naučnim studijama iz političke geografije, geopolitike, međunarodnih odnosa i nauke o bezbednosti.
„Zapadni Balkan“ se, prema tome, posmatra kao unutar sebe fragmentirana, racepkana geografska celina do koje su, sa jedne strane, „doprli“ tokovi evrointegracije, a sa druge, kao prostor prekomponovan razaranjem Jugoslavije, sa sve nasleđenim problemima i teškoćama koje iziskuju postkonfliktna rešenja uvezena „od spolja“ [9]. „Principi na osnovu kojih je izdvojen ‘Zapadni Balkan’ su diskutabilni. Jedna mogućnost jeste da je to regionalni integraciono-prostorni okvir u koji su smeštene i ‘ograđene’ zemlje balkanskog ‘shatter belt’-a koje su u protekloj deceniji imala etno-geopolitičke sukobe… S obzirom da je takvo stanje spoljnom intervencijom samo primireno, da sukobi ‘svakoga sa svakim’ i međusobne etničke netpeljivosti još bukte… taj prostor je stavljen u ‘karantin’, tj. u ‘čistilište’. kroz koje treba zajedno da prođe, a da potom, u nekom trenutku u budućnosti, bude u ‘paketu’ (a možda i bez neke od zemalja koje mu sada pripadaju) eventualno priključen EU“. Druga mogućnost jeste da „Zapadni Balkan predstavlja, u stvari, samo ‘rezidualnu tvorevinu’ – ostatak sastavljen od ‘očajnih država’, te da je on proizvoljna, veštačka konstrukcija Brisela“ [10], sa kojim EU za sada ne zna šta će. „Zapadni Balkan“, dakle, „nije stvoren autohtonom voljom i težnjama njegovih država članica, već voljom ‘Zapada’, i to sa ciljem da ih razdvoji od onih država koje su već unutar evroatlanskih struktura ili je njihov prije uvršten u jasno određenu proceduru i timing.“ [11]Pod uslovom da je prvi scenario stvarno željen a ne „fingiran“ kao „paravan“ za drugu mogućnost, evrointegracioni proces trebalo bi da se odvija postupno, kroz postupak „stabilizacije i pridruživanja“ i modalitete regionalne saradnje, prilagođen ovom prostoru što kao trajni uslov predviđa otklanjanje sukoba među novonastalim državama i njihovu brzu modernizaciju u skladu sa propisanim standardima. „Tempo reformi, međutim, ne zavisi samo od administrativnih sposobnosti država koje teže članstvu u EU ili političke volje njihovih rukovodstava, nego u velikoj meri i od toka rešavanja konflikata u regionu. Na taj proces utiču tri najvažnija spoljna aktera: EU, SAD i Rusija.“ [12] Pored „Procesa stabilazacije i pridruživanja EU“, u prvoj deceniji 21. veka podrazumevalo se i učešće zemalja „Zapadnog Balkana“ u drugim brojnim regionalnim inicijativama: Procesu saradnje zemalja Jugoistočne Evrope, Centralnoevropske incijative, Pakta za crnomorsku ekonomsku saradnju, Inicijative za saradnju u jugoistočnoj evropi, Evro-mediteranskoj inicijativi, Paktu za stabilnost u Jugoistočmnoj Evropi (SECI), Jadransko-jonskoj inicijativi, Procesu dunavske saradnje itd.
Sintagma „Zapadni Balkan“, dakle, određuje ne samo ko je (naizgled) najvažniji spoljni faktor među njima za ostvarenje „dobrosusedske regionalne saradnje“ već i ko predstavlja vrednosno-civilizacijski orijentir svih zemalja unutar ovog područja: EU kao civilizacijsko „jezgro“ Zapada „centar“ je ka kome „prirodnim zakonima“ teži svaka „zapadna“ (ili „pozapadnjačena“) „periferija“, srećno uvučena u centripetalno, integrativno dejstvo „centra“. To je slikovito tvrdio i Oli Ren, koji je svojevremeno čak uporedio EU sa „kompasom koji pomaže zemljama u regionu da se orijentišu i ostanu na miroljubivom putu ka reformama“. [13] No, sa druge strane, on podrazumeva i fragmentiranost i „balkanizaciju“ državnih čestica na periferiji, njihovu haotičnosti i neodređenost te odsustvo vrednosne podudarnosti koja se ne nalazi kod njih, već negde drugde, u „centru“ koji ih privlači. Upravo zbog toga što je smešta u „puku periferiju“ idealizovanog Zapada, a ne u punopravni, mada obodni deo njenog „centra“, pojam „Zapadni Balkan“ je bio izložen žestokoj kritici u Hrvatskoj [14]. Kako se na polju kulture, kulturnog nasleđa i kulturnih veza preostalih iz decenija zajedničkog života u Jugoslavijama kao ekvivalent „Zapadnom Balkanu“ neretko koristio i pojam „Jugosfere“, što je budio posve neosnovane strahove od nekakve obnove Jugoslavije u evropskoj režiji, razlozi za negativni odijum u Hrvatskoj bile su još veće. Evropske birokrate i mediji, naravno, nisu imale takve pretenzije – već samo da pod pojmom „Jugosfere“ opišu zajedničke kulturne veze regije „Zapadnog Balkana“: institucionalno nasleđe, sećanja, jedinstveni jezik i zajedničke etno-psihološke karakteristike (cvijićevsko-dvornikovićevski „dinarski tip“)…
U političkoj upotrebi u međunarodnoj komunikaciji, pak, sintagma „Zapadni Balkan“ služi još jednoj „sekundarnoj“ i nedovoljno uočenoj svrsi – da se zauvek iz upotrebe, pa i iz sećanja, potisne imenovanje ovog područja kao pretežnog prostora „eks Jugoslavije“, budući da je EU bila direktni prvo podstrekač, a potom i saizvršitelj njenog „razbiraspada“.
„ZAPADNI BALKAN“ I SRPSKI INTERESI Kao postkonfliktno-evrointegrativna sintagma „Zapadni Balkan“, posmatrana iz ugla srpskih vitalnih interesa, svakako je neodgovarajuća. Mada se srpski etnički prostor (umanjen u odnosu na onaj u bivšoj Jugoslaviji, i još uz pridodavanje prostora matične države albanskog naroda – Albanije) ponovo posmatra kao deo jedne, ma kako nestabilne i provizorne celine, njena fragmetiranost, novonastale međudržavne veze i pod spoljnim uplivom uspostavljeni odnosi snaga, a naročito sadržina željene dobrosusedske saradnje koja podrazumeva priznavanje po Srbe i Srbiju nepovoljnog status quo-a (što se zahteva kao preduslov za dalje evrointegracije) izrazito su suprotstavljene vitalnim srpskim interesima. Posebno je opasno što se kroz pojam „Zapadnog Balkana“ na mala vrata uvodi ceo albanski etnički prostor (što treba gledati u kontektstu secesije KiM i nametanja dobrosusedskih odnosa sa ovom kvazidržavom kreiranoj na delu državnog prostora Republike Srbije), a isključuju srodne i strateški manje ili više bliske balkanske pravoslavne zemlje, članice EU – Grčka i Bugarska, uz čiju se pomoć lakše mogu pokušati obuzdati albanske velikodržavne pretenzije na poluostrvu.
Zbog svega toga srpski interesi prevashodno treba da budu okrenuti savezništvu sa pravoslavnim balkanskim narodima i državama, a potom i sa drugim južnoslovenskim etno-konfesionalnim zajednicama, dok sa Albancima treba da budu na poslednjem mestu, tek kada produbljena saradnja i čitav niz savezništava urode značajnijim plodom i stvore protivtežu albanskim regionalnim pretenzijama. Pored toga, sintagma „Zapadni Balkan“ Srbiju smešta na duboko periferni položaj koji podrazumeva inferiornost te težnje za pripadnošću Uniji kao fascinantni krajnji cilj, koji samo pospešuje unutrašnje kulturno-civilizacijske raskole unutar srpskih elita u kojima je već poodmakao proces kulturnog pozapadnjačenja i istovremeno, otuđenja i odnarođenja. U tome leži je još jedan, unutrašnji razlog za nekorišćenje odnosno odbacivanje upotrebljavanja ove sintagme u svakom javnom govoru u Srbiji.
Takođe, treba istaći i da je termin „Zapadni Balkan“ u naučnom pogledu, i geografski i kulturno-istorijski, posve neadekvatan. U geografskom i geopolitičkom smislu (premda spada u levi, „zapadni“ deo Balkanskog poluostrva, a ne njegovu „istočnu“ polovinu poput npr. Bugarske) Srbija je centralna zemlja ovog podučja i kulturno-istorijski, i politički, i komunikaciono (pošto sve važne kopnene i rečne komunikacije idu pravcem sever-jug i istok-zapad ili prolaze ili tangiraju prostor Srbije). Srbija je, dakle, centar Balkana, ili zemlja „Centralnog Balkana“ smeštena između njegovog zapadnog i istočnog dela. Takvom je treba nazivati, a izbegavati korišćenje pojma „Zapadnog Balkana“ i pripadnost Srbije njemu iz brojnih ranije navedenih razloga. U kulturno-istorijskom smislu, pored vezivanja sintagme „Centralni Balkan“ za Srbiju, poželjno bi bilo koristiti i sintagmu „Prva Evropa“ (Evropa prote), koji odbacuje položaj kulturne inferiornosti u odnosu na civilizaciju „Zapada“ i „bezalternativnu“ težnju ka njoj, a ukazuje na to da su najstarije kulturne i političke tvorevine na prostoru Evrope (Lepenski Vir, Neolitska Vinčanska i Starčevačka kultura, te antička Minojska, Geto-tračka, te Helenska kultura) nastale upravo na prostoru Balkanskog poluostrva.
Gledajući u širem geopolitičkom kontekstu, prostor Balkana pre bi trebalo nazivati „Južnom“ ili „Mediteranskom Evropom“ nego „Jugoistokom“ ili „Jugoistočnom Evropom“ što perspektivu ponovo „centrira“ isključivo oko Zapada ili, još uže, na „Srednju Evropu“, a previđa da je prostor poluostrva za druge velike kulurno-političke uticaje koji se stiču na njemu, jednako „Jugozapad“ (za Rusiju) ili „Severozapad“ (za Tursku i orijentalni, arapski svet) koliko i „Jugoistok“ za Nemce.
Takođe u unutarregionalnim odnosima Srbija, zarad svojih interesa ne bi trebala da odmenjuje „zapadnobalkansku“ terminologiju „postjugoslovenskom“ ili „jugosferičnom“, i to iz više razloga. Kao prvo, „jugonostalgični impulsi“, kao i sve što je okrenuto samo prošlosti, a ne i aktivnim nadolazećim perspektivama, nisu odveć produktivni, pogotovo zbog toga što je u percepcijama novonastalih susednih država i njima „pripadajućih“ novoproglašenih nacija jugoslovensko nasleđe rekontruisano pre svega oko „ustavnog projekta“ iz 1974. godine – iliti najnegativnijeg dela jugoslovenske (kon)federalne pravne tradicije što je direktno doveo do njenog nasilnog raspada), a idejno sve skupa naslonjeno na protivsrpsku percepciju „jugoslovenstva“ po principu „slaba Srbija, jaka Jugoslavija“ i u tom smislu „postavljene“ „dobrosusedske kolaboracije“ pod spoljnim patronatom. Isti princip oktroisan je i sada, samo u novom terminološkom ključu – „slaba Srbija, jak Zapadni Balkan“. Srbija zbog svega toga svoje interese treba da sagledava i ostvaruje koristeći ona nasleđe i one veze iz perioda bivših Jugoslavija koje joj pogoduju i koriste bez instistiranja na „jugoslovenskom imenovanju“ sve do perioda dok ne postane dovoljno oporavljena i jaka (sa dobrim savezničkim zaleđem na vanjugoslovenskim, pravoslavno-balkanskim prostorima) da revitalizuje državno nasleđe prošloj Jugoslavija, a sve u skladu sa sopstvenim dugoročnim interesima primerenim 21. veku i nadolazećoj multipolarnoj eri čije će se trajektorije susticati na Balkanu.
PERSPEKTIVE „ZAPADNOBALKANSKOG“ KONCEPTA
Upravo mogućnosti pristižuće multipolarne epohe bacaju značajno svetlo na perspektive „zapadnobalkanskog“ koncepta kao pristupa što pripada prošlosti, odnosno – prevaziđenog koncepta. Ovaj polit-diskurzivni pojam bio je možda i primeren kraju prošlog veka, postkonfliktnim delovanjima i politici proširenja EU iz vremena do velikog proširenja 2004. godine, odnosno iz „pretkrizne“ EU, a nikako onoj politici i stanju u EU nakon „krize konstitucionalizma“ (2005-2006), a naročito monetarno-ekonomske krize nakon jakog udara svetske ekonomske krize 2008. godine na prostore cele Evrope. Svetska ekonomska kriza produbila je krizu EU i svih njenih institucija, dovela u teško ekonomsko stanje čitav niz njenih država članica, dodatno zakomplikovala odnose članica, i prema Briselu, i između samih država što otvoreno iskazuju sasvim različite, pa i međusobno suprotstavljene poglede na budućnost EU i politike koje treba voditi. Da je koncept „Zapadnog Balkana“ zastareo, smatraju i mnogi eksperti, poput Ognjana Minčeva, direktora Instituta za regionalne i međunarodne studije iz Sofije: „Prošla je gotovo čitava decenija od poslednjih međuetničkih sukoba i nije osnovano uključivati čitav region u postkonfilktni okvir, pošto se događaju novi izazovi i novi procesi i oni su u senci ove postkonfliktne agende koji se opisuje konceptom ‘Zapadnog Balkana’. Propast ovog koncepta takođe kuca na vrata zbog činjenice da različite zemlje u regionu imaju različite učinke, odnosno imaju različit stepen uspeha u procesu evropskih integracija… To takođe doprinosi dezintegraciji koncepta ‘Zapadnog Balkana’. I na kraju, pitanje je da li ovaj koncept jeste dobra osnova za analizu situacije u regionu Balkana s obzirom na to da se svet brzo menja.“ [15]Kontekst, odnosno dešavanja u svetu oko Balkana i prema Balkanu se ubrzano menjaju, odvijaju se ubrzane promene – turbulentni procesi na prostoru Bliskog Istoka i severne Afrike („arapsko proleće“); ekonomsko i političko jačanje Turske, koja prećutno okreće leđa konceptu pridruženja EU i reorijentiše se na „neoosmansku“ geostrategiju povratka između ostalog i na prostore Balkana; povratak Rusije na iste prostore u prvom redu kroz geoenergetski sektor (izgradnja gasovoda Južni tok), preko koga se i sama povezuje sa zemljama EU; nesposobnost da se obuzda eskalacija sistemske krize u EU u prvom redu u monetarno-finanskijskoj sferi sa negativnim posledica – prema rečima Angele Merkel – najmanje do 2017. godine; udaljavanje stavova između ključnih partnera u EU po čitavom nizu suštinskih pitanja, što nesumnjivo znači i dugotrajni decenijski zastoj u integraciji balkanskih kandidata za prijem u EU – sve su to posve novi krupni momenti u mozaiku, čiji se ram više ne uklapa u „zapadnobalkanske“ dimenzije. Ako se tome pridoda da ni sama EU u procesu rešavanja sopstvene sistemske krize zasigurno neće izgledati kao ona EU pre toga – EU što je inagurisala pojam „Zapadnog Balkana“ i određivala sadržinu i tempo integracionih procesa sa nizom stupnjeva kao i činjenicu, kao i da verovatnim prijemom još samo Hrvatske a neprimanja „srpskih zemalja“, odnosno ostatka svega onoga što je obuhvatala „zapadnobalkanska“ sintagma i agenda, sam ovaj pojam postaje krajnje nepodesan za dosadašnje političke projekcije.
Naprotiv, novi multipolarni impulsi, zahuktali procesi i uticaji na preostalom „neintegrisanom“ Balkanu, u kome središnje mesto imaju „srpske zemlje“ i Srbija što su izvan „Zapada“ a u Evropi, odnosno na tromeđi „Zapada“ nastajuće „Evroazijske unije“ i „Bliskog Istoka“ – čine termin „Centralnog Balkana“ i Srbije kao „centralno-balkanske zemlje“ posve adekvatnim naspram novih prilika i njihovih perspektiva. Treba je zato u pravcima koji se na horizontima naziru takvom nazivati i tako i raditi.
__________
Napomene:
[1] Anđelković Dragomir, „Nepromišljenost srpskog političkog jezika“ u Srpski nacionalni mazohizam, Altera, Beograd, 2009, str. 261
[2] O odnosu znanja i moći detaljnije kod: Fuko Mišel, Fuko Mišel, Arheologija znanja, Plato, Beograd, 1988
[3] Anđelković Dragomir, „Nepromišljenost srpskog političkog jezika“ u Srpski nacionalni mazohizam, Altera, Beograd, 2009, str. 262.
[4] O političkim sistemima ovog prostora više kod Stojadinović Miša, „Izazovi političkih sistema na Balkanu“, Srpska politička misao vol. 28 No. 2/2010, str. 83-100.
[5] Lakićević Dragan, Arhipelag Balkan, Institut za evropske studije, Beograd, 2002, str. 30.
[6] Cvijić Jovan, „Balkansko poluostrvo“, Tajna Balkana (Zbornik, ur. Branislav Matić), SKC; Beograd, 1995, str. 89.
[7] Više u Knežević Miloš, Balkanska pometnja, DP Đuro Salaj, Beograd, 2006
[8] Summary Note on the Joint Report by Javier Solana, EU High Representative for the CFSP, and
Olli Rehn, EU Commissioner for Enlargement, on the Future EU Role and Contribution in Kosovo,
Brisel, 17.7.2006, str. 200/06 www.consilium.europa.eur/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/reports/90537.pdf,
[9] O geopolitičkoj dimenziji proširenja EU videti: Stepić Milomir, Georolitičnost širenja EU i položaj Srbije, Srpska politička misao, vol. 27. No. 1/2010, str. 17-42.
[10] Kekić Lazar, Zapadni Balkan: preti nova kriza, „Ekonomist“ br. 140, NIP E-pres d.oo. Beograd, str. 50.
[11] Stepić Milomir, Srpsko pitanje – geopolitičko pitanje, Jantar grupa, Beograd, 2004, str. 326
[12] Reljić Dušan, Rusija i zapadni Balkan, ISAC Fond, Beograd, 2009, str. 5.
[13] Rehn Olli, “Charting Europe’s Changing Shape”, Europe’s World (online), proleće 2009, www. europesworld.org/New English/Home/Article/tabid/191/ArticleType/ArticleView/ArticleID/21315/language/en-US/Charting-Europeschangingshape.aspx
[14] Vidi npr. Milardović Anđelko, Hrvatska u „trećoj Europskoj ligi“, Dom i svijet, 30. listopada 2000. http://www.hic.hr/dom/316/dom05.htm
[15] Martinović Iva „Da li je koncept ‘Zapadnog Balkana’ prevaziđen?“, Slobodna Evropa, 18.03.2012, http://www.slobodnaevropa.org/content/propast_koncepta_zapadnog_balkana/24519321.html